Vakantie nemen is niet genoeg: waarom loskoppelen essentieel is

Het is zomer. Hét moment om vakantie te nemen en even helemaal los te komen van het werk. Toch is dat niet wat er in veel gevallen gebeurt. Uit onderzoek van Dayforce onder tweeduizend werknemers uit de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Canada blijkt dat veel werknemers moeite hebben om vakantie te nemen en dat werknemers die wel vrij nemen, toch verbonden blijven met hun werk.

Van de ondervraagde werknemers gaf 28 procent aan dat ze het zich niet konden veroorloven om met vakantie te gaan, terwijl twintig procent aangaf dat hun baan te druk was om vrij te nemen. Nog eens achttien procent zei dat er niemand was om hun werk over te nemen tijdens hun vrije tijd en vijftien procent merkte op dat hun managers geen prioriteit gaven aan vrije tijd.

Voorbeeldgedrag van leidinggevenden

Volgens vitaloog Marleen Vermeulen, aangesloten bij de NGvV, is voorbeeldgedrag van leidinggevenden erg belangrijk. Zij bepalen mede de norm. “Als zij zichtbaar loskoppelen van het werk, verlaagt dat voor anderen de drempel om echt vrij te nemen.”

En vrij nemen is wel belangrijk. “Vanuit vitaliteitsperspectief raakt vakantie aan meerdere domeinen: fysiek herstel, mentale rust, emotionele balans, sociale verbondenheid en zingeving. Die combinatie maakt het tot een krachtig moment van herijking. Onderzoek van TNO en anderen laat zien dat regelmatige herstelmomenten noodzakelijk zijn om overbelasting en burn-out te voorkomen”, zegt Vermeulen. 

Pas wanneer het werk tijdelijk wegvalt, ontstaat ruimte voor reflectie en herstel. Dat is essentieel voor het ontwikkelen van duurzame veerkracht. Werknemers die voldoende vrij nemen zijn op de lange termijn productiever, creatiever en maken minder fouten. Vakantie draagt bij aan vitaliteit en aan goed functionerende teams.

Afstand nemen van werk

Van degenen die wel op vakantie gaan, gaf slechts 37 procent aan dat ze tijdens hun vakantie volledig de stekker eruit hadden getrokken. Van de vakantiegangers bleef elf procent volledig verbonden met het werk, 21 procent checkte regelmatig in op het werk en 26 procent checkte één of twee keer in tijdens hun vakantie.

Vermeulen legt uit: “Wanneer werknemers geen afstand nemen van hun werk, blijven ze in een constant werkritme zonder ruimte voor herstel. Dit vergroot de kans op chronische stress en overbelasting.” Bovendien vernauwt de blik van werknemers. “Mensen blijven gefocust op werkdruk, verliezen overzicht en raken hun creatieve en reflectieve vermogens kwijt.” Vakantie en vrije tijd zorgen juist voor positieve emoties, een bredere blik en nieuwe inzichten. Mensen leren zichzelf beter kennen, ontwikkelen vaardigheden buiten het werk en bouwen mentale veerkracht op. 

• Lees ook: Leren van topsport: vitaliteit als strategische pijler

Door ook in de vrije tijd met werk bezig te zijn, blijft er minder tijd en aandacht over voor partner, gezin of vrienden. Ook dit heeft gevolgen. “Die spanning bouwt zich op en vermindert het herstelvermogen. Bovendien blijven er privézaken liggen, wat het gevoel van controle ondermijnt.”

Gezonde grenzen 

Niet alleen voor de werknemers zelf, maar ook voor de werkgevers heeft het gevolgen als werknemers niet kunnen loskoppelen. “Het onvermogen tot loskoppelen kan leiden tot meer fouten, verminderde productiviteit en hoger ziekteverzuim”, zegt Vermeulen. “Ook ontstaat er een cultuur waarin altijd ‘aanstaan’ de norm is. Dat maakt het lastig om gezonde grenzen te behouden en uiteindelijk lijdt het hele team daaronder.”

Ervoor zorgen dat werknemers vakantie nemen en ook daadwerkelijk loskoppelen van het werk is dus een belangrijk aandachtspunt. Volgens Vermeulen bepalen de cultuur en onderlinge verwachtingen binnen een organisatie in sterke mate hoe mensen omgaan met vakantie. Werknemers passen zich vaak aan aan wat zij als ‘normaal’ ervaren. “Daarom is het cruciaal dat organisaties duidelijke en toegankelijke vakantieafspraken hebben én dat leiders het goede voorbeeld geven. Wanneer leidinggevenden actief vakantie stimuleren en zelf ook echt loskoppelen, ontstaat er psychologische veiligheid: mensen voelen zich gesteund om hun grenzen aan te geven.”

Helder afspraken en vooruit plannen

Daarnaast helpt het volgens Vermeulen als er heldere afspraken zijn over taakovername tijdens afwezigheid. “Dat geeft rust en voorkomt het gevoel dat je eerst ‘moet opruimen’ voor je op vakantie kunt.” Hierin speelt vooruit plannen een belangrijke rol. “Door ruim van tevoren met het team af te stemmen wie wat overneemt, ontstaat overzicht en ruimte om écht los te laten.”

Tegelijk is het belangrijk om perfectionisme los te durven laten. “Alles tot in de puntjes geregeld willen hebben voordat je met vakantie gaat, legt onnodige druk op medewerkers. Een ‘goed genoeg’-houding binnen teams en organisaties geeft ruimte en vertrouwen: het werk hoeft niet perfect te worden achtergelaten, als het maar veilig en op een verantwoorde manier overdraagbaar is.”

• Lees ook: Nederland zakt op wereldranglijst voor werk-privébalans

Om dit goed te laten landen, is urgentiebesef binnen de organisatie essentieel: iedereen moet begrijpen waarom loskomen van werk essentieel is, voor gezondheid, werkplezier en duurzame inzetbaarheid. Dit vraagt om meer dan beleid alleen. Het vraagt om breed draagvlak en heldere communicatie: via intranet, interne nieuwsbrieven, teamvergaderingen en het goede gesprek tussen leidinggevenden en medewerkers.

Vitaliteitsbeleid kan hierin een sleutelrol spelen. “Door vakantie en herstel structureel onderdeel te maken van het jaarplan, het HR-beleid en het teamoverleg, geef je het thema een vaste plek in de organisatie. En door met leidinggevenden te bespreken hoe zij kunnen faciliteren en zelf het goede voorbeeld geven, groeit er een gedeelde vakantiementaliteit.” In zo’n cultuur wordt herstel niet gezien als luxe, maar als voorwaarde voor gezonde mensen en duurzame teams.