Steward ownership past bij innovatie en goed werkgeverschap

“Het aantal bedrijven dat bewust overstapt op dit model verdubbelt elk jaar,” zegt Nina de Korte, auteur van Toekomstbedrijven. Hoe steward ownership ons gidst uit het tijdperk van de aandeelhouder. De Korte is onderzoeker aan de Haagse Hogeschool en de stichting We Are Stewards. Zij was één van de sprekers op het SPDI-festival; het jaarlijkse event van de Sociale partners voor duurzame inzetbaarheid (SPDI). Daar deelde ze haar inzichten over hoe organisaties anders kunnen groeien, met behoud van missie en maatschappelijke waarde.

Missie boven winst 

De Korte raakte geïnteresseerd in steward ownership toen ze werkte in de wereld van de start-ups. “Ik werkte bij innovatieve energiebedrijven met oplossingen voor het klimaat- en netcongestieprobleem. Maar ze volgden allemaal hetzelfde pad: investeerders namen aandelen en stuurden binnen drie tot vijf jaar aan op een ‘exit’.”

Ze vond dat zonde. “Na zo’n verkoop vertrok vaak het hele founding team, en de technologie werd niet doorontwikkeld. Dat is niet wat we nodig hebben als economie. We hebben juist succesvolle bedrijven nodig die met innovatie bezig zijn en die niet allemaal verkocht worden aan Amerikaanse investeerders.”

Toen ze hoorde over steward ownership, klikte er iets. “Dat was de eerste keer dat ik hoorde over een model waarbij investeerders wel kunnen investeren, maar geen doorslaggevend stemrecht hebben over de koers van het bedrijf. De macht om bijvoorbeeld de statuten en de missie van een bedrijf te wijzigen, of om een overnamebod te accepteren, komt daarmee niet bij de oprichters, investeerders of beleggers te liggen, maar bij zogenaamde stewards.

• Lees ook: Inspiratiegids blijvend Talent: zo houd je je talenten in huis

Hoe werkt steward ownership?

In dit model wordt de zeggenschap van een bedrijf losgekoppeld van het financiële eigendom. “Internationaal gezien zijn er twee principes,” legt De Korte uit. “Het eerste is: winst dient de missie. Winst kan wel uitgekeerd worden, maar dat mag nooit het doel zijn. En het tweede is: het beheer van het bedrijf ligt bij het bedrijf zelf en niet op afstand.” 

Er zijn verschillende juridische modellen die dit mogelijk maken. Het eenvoudigste is het stichtingsmodel, waarbij de meerderheid van de aandelen van een BV wordt beheerd door een stichting. Een bekend voorbeeld is adviesbureau Berenschot. “De aandelen van Berenschot zitten in een stichting. Het stichtingsbestuur, bestaande uit de stewards, heeft als taak om de missie te borgen – en kijkt dus naar de continuïteit en maatschappelijke doelen van het bedrijf.” 

Ook Haskoning past het model toe: “Zij combineren steward ownership met medewerkersparticipatie. Vijfentwintig procent van de aandelen is via een STAK (stichting administratiekantoor) in handen van medewerkers, vijfenzeventig procent in handen van een stichting die bestuurd wordt door stewards. Dat is een hele mooie combinatie.”

Morele keuze 

Een ander sprekend voorbeeld is telecombedrijf Voys uit Groningen, bekend van zijn zelfsturende organisatievorm. Oprichter Mark Vletter koos bewust voor steward ownership. De Korte vertelt: “Hij zei: ‘Hoezo ligt de financiële waarde van het bedrijf bij mij, de oprichter? Dat is scheef. Ik wil mijn kinderen een goede basis geven, maar uit alles blijkt dat een enorme erfenis een last vormt.’ Hij vond dat het bedrijf niet alleen door hem was opgebouwd, maar samen met medewerkers, klanten en de maatschappij. Daarom wilde hij niet dat het ooit zou worden verkocht aan de hoogste bieder.”

Volgens De Korte laat Voys zien dat steward ownership niet alleen een juridisch model is, maar ook een morele keuze. “Het gaat over verantwoordelijkheid nemen voor wat je bouwt. En over de vraag: van wie is een bedrijf eigenlijk?”

• Lees ook: Klaas Ariaans over zelfsturende teams bij ABN AMRO: ‘Nooit vooraf op de rem trappen, alleen achteraf evalueren’ 

Niet voor iedereen weggelegd

De Korte ziet de belangstelling snel toenemen. “De afgelopen vier jaar is het aantal trajecten dat We Are Stewards begeleidt, elk jaar verdubbeld. Inmiddels zijn er in Nederland meer dan honderdvijftig steward-owned bedrijven.”

Toch is het niet voor iedereen weggelegd. “Het is niet voor alle organisaties gemakkelijk over te schakelen. Als jij een consultancy hebt met zes partners, moet de meerderheid het ermee eens zijn. En theoretisch: als je beursgenoteerd bent, moet je eerst eenenvijftig procent van je aandelen terugkopen. Dat is een dure exercitie.”

Maar voor ondernemers die verder kijken dan winst, biedt het model juist ruimte. “Sommige oprichters doen het vanuit een gevoel van nalatenschap. Ze willen hun bedrijf goed achterlaten, niet dat het straks wordt overgekocht door private equity. Anderen zeggen: dit bedrijf is niet alleen door mij gebouwd, maar samen met medewerkers en de maatschappij.”

Steward ownership past bij Nederland

Volgens De Korte past steward ownership bij de Nederlandse manier van ondernemen. “Het sluit goed aan bij het Rijnlandse denken en bij hoe wij kijken naar innovatie en goed werkgeverschap. Het is een eigendomsvorm die past in deze tijd, waarin we kritischer zijn over wie er eigenlijk aan de knoppen zit van onze economie.”

Ze ziet de maatschappelijke urgentie toenemen. “Onze tech-infrastructuur is in handen van een paar Amerikaanse bedrijven. Die afhankelijkheid is niet gezond. We moeten in Europa meer onze eigen broek ophouden en steward ownership helpt daarbij.”

Tijdens het SPDI-festival wilde De Korte met haar bijdrage vooral bewustzijn creëren. “Mensen moeten het kennen. De term is nog vrij nieuw, maar de adoptie van het model groeit snel. Het is belangrijk dat organisaties weten dat ze kunnen overstappen; ook als ze nu nog traditioneel georganiseerd zijn.”

• Lees ook: Duurzame inzetbaarheid vereist aandacht voor de kwaliteit en organisatie van werk