Werkgerelateerd verzuim fors duurder: psychosociale druk grootste kostenpost

De algemene gezondheid van werkenden is iets verslechterd in de periode van 2015 tot 2023, terwijl het werkgerelateerde ziekteverzuim stijgt. Vooral psychosociale arbeidsomstandigheden, zoals hoge werkdruk en ongewenste omgangsvormen, spelen hierin een grote rol. Dat staat in de nieuwste Arbobalans van TNO, die eens in de vier jaar verschijnt en inzicht geeft in de kwaliteit van werk en de werkgerelateerde gezondheid in Nederland.

De kosten voor werkgevers van loondoorbetaling over verzuimde werkdagen liepen op van 5,1 miljard euro in 2015 naar 8,3 miljard euro in 2023. De oorzaak van deze stijging komt grotendeels doordat de lonen hoger zijn, er meer werknemers zijn en ziekteperiodes langer duren. Van dat bedrag is maar liefst 4,9 miljard euro toe te schrijven aan psychosociale arbeidsbelasting (PSA). 

• Lees ook: Griep kostte vorig jaar bijna €4 miljard

Verzuim neemt toe in zorg, onderwijs en ICT

Veel aspecten van de arbeidskwaliteit zijn in de periode 2015-2023 stabiel gebleven. Zo is het aandeel fysiek belastend werk licht gedaald bij zowel werknemers als zzp’ers naar respectievelijk 37 en 38 procent. Ook het aandeel werknemers met stressvol werk (een combinatie van hoge taakeisen en weinig autonomie) daalde van 18 procent in 2015 naar 15 procent in 2023. Wel nam het aandeel werkenden met langdurig beeldschermwerk toe: bij werknemers van 37 naar 44 procent, bij zzp’ers van 23 naar 28 procent.

Werknemers melden zich vaker ziek. In 2023 werd door 51 procent van de werknemers verzuimd, tegenover 45 procent in 2015. Het gemiddeld aantal verzuimdagen steeg naar 8,2 dagen per werknemer in 2023. In de sectoren gezondheidszorg, ICT en onderwijs verzuimt bijna zestig procent van de werknemers. In deze sectoren geeft ongeveer een derde van de verzuimende medewerkers aan dat hun verzuim (deels) werkgerelateerd is.

Psychosociale belasting zorgt voor lang verzuim

Als mensen zich ziek melden door psychische klachten, overspannenheid of een burn-out, blijven ze gemiddeld het langst thuis: zo’n 63 werkdagen. In driekwart van de gevallen is het werk (deels) de oorzaak. De kosten voor werkgevers zijn daarmee flink: meer dan de helft van de totale loondoorbetaling bij verzuim komt door psychosociale belasting.

• Lees ook: Ziekteverzuim in cijfers

In 2024 trof tachtig procent van de organisaties ten minste één maatregel om arbeidsomstandigheden te verbeteren en verzuim terug te dringen. Meest genoemd zijn het bevorderen van een open cultuur (59%) en begeleiding bij verzuim en re-integratie (44%). Toch zegt veertien procent geen enkele maatregel te hebben getroffen, vooral kleinere bedrijven en organisaties zonder RI&E blijven achter.

Arbeidsrisico’s verkleinen

Bijna vier op de tien werkgevers (38%) nam maatregelen om arbeidsrisico’s te verkleinen en verzuim te verminderen. Vaak gaat het om persoonlijke beschermingsmiddelen (61%), voorlichting en training (52%) of technische ingrepen (42%). Organisatorische en bronaanpak-maatregelen, zoals het aanstellen van een preventiemedewerker of het vervangen van gevaarlijke stoffen, worden minder toegepast.

• Lees ook: Grip op griep: vijf tips om kort ziekteverzuim de baas te worden

In de industrie, landbouw en bouw worden relatief vaak maatregelen genomen, minimaal de helft doet dit. In sectoren als horeca, ICT, onderwijs en recreatie blijft dat aandeel achter. Daar ligt dit rond een kwart. De ICT en zorgsector springen er positief uit: daar worden PSA-maatregelen, zoals meer autonomie of een open cultuur, bovengemiddeld toegepast.

Meer burn-outklachten, vooral in zorg en industrie

In 2023 ervaarde 21 procent van de werknemers en 17 procent van de zzp’ers een minder goede gezondheid. Dat is een kleine stijging vergeleken met 2015. Het aantal werknemers met burn-outklachten steeg van 13 procent in 2015 naar 19 procent in 2023. Zzp’ers rapporteren over het algemeen een betere gezondheid en minder burn-outklachten dan werknemers. Wel zijn de burn-outklachten onder zzp’ers de afgelopen jaren gestegen van zeven naar elf procent. Werknemers in de gezondheidszorg, industrie en het onderwijs geven het vaakst aan een verslechterde gezondheid te ervaren.

Behoefte aan actie bij werknemers én werkgevers

Bijna de helft van de werknemers (48%) heeft behoefte aan (aanvullende) maatregelen gericht op werkdruk en werkstress. Daarnaast heeft 37 procent behoefte aan maatregelen gericht op langdurig beeldschermwerk en 30 procent op lichamelijk zwaar werk. Deze behoeftes komen overeen met de arbeidsrisico’s die door werkgevers als belangrijkste arbeidsrisico’s worden gezien. Werkgevers zien werkdruk en stress als het grootste arbeidsrisico (34%), gevolgd door lichamelijk zwaar werk (33%) en lang achter de computer zitten (27%).

De Arbobalans wordt in opdracht van het ministerie van SZW eens in de vier jaar samengesteld door TNO, samen met het CBS, RIVM en het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten. Het rapport biedt inzicht in de kwaliteit van arbeid en werkgerelateerde gezondheid in Nederland. De editie van 2024 richt zich op cijfers uit 2023 en 2024, met trends sinds 2015.