Impact van AI in het eerste halfjaar van 2025 al zichtbaar in de arbeidsmarktcijfers?

Half juni werd bekend dat we in mei weer een arbeidsmarktrecord hebben gevestigd: de werkzame beroepsbevolking bleek die maand 9,833 miljoen personen te bevatten. Nooit eerder werkten er zoveel mensen in Nederland.

Okee, het gaat niet meer zo hard: tot en met mei was de groep werkenden met nog maar +0,1% gegroeid ten opzichte van een jaar eerder. De werkloosheid kwam over de eerste vijf maanden van dit jaar uit op 3,8%, een jaar eerder was dat 3,6%; nog steeds zeer krap, want significant onder de kraptegrens van 5%. (Als je je afvraagt hoe dat kan, tegelijkertijd een stijgende werkgelegenheid én werkloosheid: dat komt doordat er nog steeds een beetje mensen bijkomen in de potentiële beroepsbevolking.) De arbeidsmarkt is dus enerzijds bomvol en krap en anderzijds lijkt het pauze, met die lage groei van de werkgelegenheid.

Maar de schijn van dat rustige oppervlak van de arbeidsmarkt bedriegt. Om te beginnen was daar begin juni eindelijk het (enorme) cijfer van het ziekteverzuim in het eerste kwartaal van dit jaar: 5,8%  – het op één na hoogste verzuim sinds de Wet op de loondoorbetalingsverplichting bij ziekte in werking trad (2004; alleen tijdens de coronacrisis was er één kwartaal met een verzuim van zelfs net meer dan 6%).

Daarnaast concludeerde het SCP begin juni dat er min of meer sprake is van een contractuele omwenteling: vanwege de krapte bieden werkgevers vaker vaste en minder tijdelijke contracten aan; daarnaast lenen zij minder of korter externe flexwerkers in. Dat is een al langer bekend mechanisme (“Als krapte, dan (eindelijk) vooral meer vaste contracten en minder tijdelijk en flex”), maar met een structurele krapte wel een belangrijke, ingrijpende ontwikkeling voor veel werkgevers, HR-afdelingen, recruiters en bemiddelingsbureaus.

En uit de verse Arbeidsmarktprognose van het UWV blijkt dat de werkgelegenheid in sommige sectoren sterk groeit en blijft groeien, en in andere sectoren nauwelijks of zelfs krimpt, of zal gaan krimpen; het aantal nieuwe vacatures zal enorm hoog blijven.

Dus in die rustige groei van zowel de werkgelegenheid als de werkloosheid zit een relatief hoog ziekteverzuim verstopt, ingrijpende contractverschuivingen, en enorme groei- en krimpverschillen tussen sectoren. En dat is nog niet alles.

Werkloosheid jongeren relatief sterk gestegen, is dat nu al vanwege AI?

De laagste werkloosheid noteerden we in april 2022, dus inmiddels ruim 3 jaar geleden: 3,2%. Sinds die tijd is de economie getroffen door een milde recessie (-0,6% krimp over het hele jaar 2023) en vervolgens in de loop van 2024 weer aan een mooi herstel begonnen, dat vooralsnog doorloopt in 2025. De groei van de werkgelegenheid nam in diezelfde periode steeds wat verder af, en ligt sinds oktober vorig jaar op +0,1%.

De totale werkloosheid, dus die van iedereen tussen 15 en 75 jaar oud – want dat is de leeftijdsdefinitie van de werkzame beroepsbevolking – is sinds dat laagste niveau met +0,6 procentpunt gestegen; bij 25-45 jarigen was dat +0,3 procentpunt tot een niveau van 3,1% in mei van dit jaar en bij 45-75 jarigen was dat +0,2% tot een werkloosheid van maar 2,3%, afgelopen mei.

Onder jongeren, de 15-25 jarigen, groeide de werkloosheid echter met een fikse +1,9 procentpunt, van 6,9% naar 8,8%; dat was dus relatief sterk. Sterker nog: inmiddels beleven we de langste (gelukkig vooralsnog niet de heftigste) periode van een stijgende jongerenwerkloosheid in deze 21^e eeuw – en dat terwijl we vóór 2022 drie gigantische crises hebben beleefd in deze eeuw: de hypotheken- en bankencrisis, de eurocrisis en de coronacrisis (en we zijn deze eeuw begonnen met een ruim twee jaar durende economische stagnatie, na de internetbubbleburst en de aanval op de Twin Towers).

Dus in die rustige groei van zowel de werkgelegenheid als de werkloosheid zit ook een relatief sterke en al langlopende groei van de jongerenwerkloosheid verstopt.

Zou dit al het begin van de voorspelde impact van AI zijn, die startersbanen van met name hoogopgeleiden zou kunnen laten verdwijnen?

AI of toeval? Het is nu opletten geblazen

Het antwoord op die vraag is nog niet duidelijk, maar er wordt de laatste tijd veel over geschreven en gesproken, over die AI-klap voor startersbanen, en het is natuurlijk heel goed beredeneerbaar. Uit de CBS-kwartaalcijfers volgen bovendien de volgende feiten.

De werkloosheid is sinds het 2^e kwartaal van 2022 relatief het hardst gestegen bij … hoogopgeleiden. Hun werkloosheid was met 3,2% in het 1^e kwartaal van dit jaar (ze zijn niet per maand beschikbaar, en nog niet voor het 2^ekwartaal) weliswaar lager dan die van middelbaar en basisgeschoolden (3,7% resp. 6,1%), maar dat was na een stijging van liefst +28% in die bijna 3 jaar (bij de middelbaar en basisgeschoolden was dat met +20% resp. +16% duidelijk minder; totaal gemiddeld was de stijging van de werkloosheid +21%).

Die sterke stijging onder de hoogopgeleiden kwam daarbij ook nog bijna volledig voor rekening van de personen tot 35 jaar: onder hoogopgeleiden in de leeftijdscategorie 25-35 jaar steeg het werkloosheidspercentage met een enorme +38%, onder hoogopgeleiden van 15-25 jaar zelfs met +86%…

Nog een bijzondere ontwikkeling: sinds eind 2022 is het werkloosheidspercentage van middelbaar opgeleiden van 15-25 jarigen elk kwartaal láger dan dat van de hoogopgeleiden onder de jongeren – een uniek verschijnsel, dat al dan niet toevallig parallel loopt aan de introductie en opmars van ChatGPT en generatieve AI…

Eind juli publiceert het CBS de statistieken over het 2^e kwartaal, waarmee we kunnen zien of deze ontwikkelingen zich doorzetten.

Intermezzo: zet AI in als versterker, niet als vervanger, nu de vergrijzing in turbostand komt

Het is wel duidelijk dat digital & AI skills, social skills als samenwerken en een goed gesprek kunnen voeren, en turbulence skills als kunnen omgaan met veranderingen en onzekerheden, kritisch denken, systeemdenken en initiatief tonen, van eminent belang worden, voor de meeste werkenden, en zeker voor jonge starters op de arbeidsmarkt.

Gebruik AI niet als vervanger, maar als versterker: starters kunnen moeilijkere taken aan met AI

Tegelijk moeten werkgevers zich ook realiseren: nu minder jongeren aannemen doordat hun werk (gedeeltelijk) kan worden overgenomen door AI gaat later problemen opleveren! Nu geen junioren, dan heb je straks geen medioren en senioren, en nu al direct minder digital savvy mensen in je personeelsbestand. Gebruik AI daarom niet als vervanger, maar als versterker: starters kunnen moeilijkere taken aan met AI – als dan binnenkort die vergrijzende senioren uitstromen, staan de moderne opvolgers direct klaar.

En ook al impact van AI op de arbeidsproductiviteit?

Sinds begin 2024 stijgt de curve van onze Nederlandse arbeidsproductiviteit weer. Die wordt gemeten door de omvang van ons bruto binnenlands product (de waarde van alle activiteiten in de profit- en de not for profit sectoren in onze economie) te delen door alle gewerkte uren. Toen eind 2022 ChatGPT werd geïntroduceerd, was onze arbeidsproductiviteit hoger dan nu, dus het lijkt wat prematuur om de recente groei te verbinden met de introductie en opmars van AI; met een blik op de grafiek zou je ook kunnen beredeneren dat die recente groei een correctie is van de daling van 2022-2023.

Maar goed, de recente stijging van de arbeidsproductiviteit is een mooi gegeven, en de introductie van een nieuwe technologie leidt doorgaans eerst tot lagere resultaten en pas later tot successen – de zogenoemde J-curve of hockeystick-curve – dus misschien is dat wat we zien in de grafiek.

Ook over de gunstige impact van AI op onze productiviteit wordt veel geschreven en gesproken. Hopelijk komt de AI-belofte uit, want we hebben sowieso nog flink wat productiviteitsverbetering nodig om op het structurele groeitempo dat we tot 2009 hadden (+1,5% per jaar), terug te keren. En die productiviteitsgroei hebben we hard nodig om de stijgende inspanningen voor en kosten van onze zorg, energietransitie, defensie, woningbouw, infra-onderhoud, om- en bijscholing, sociale en maatschappelijke voorzieningen en meer te kunnen betalen, in jaren waar onze beroepsbevolking zal gaan krimpen en de 75-plussers de enige leeftijdsgroep zijn die nog groeit.

• Lees hierover ook onder meer deze column van de penvrienden over arbeidsproductiviteit

De vooruitzichten voor de economie en de arbeidsmarkt

Vanwege alle turbulentie om ons heen, is het vertrouwen van producenten en dienstverleners in de loop van het tweede kwartaal behoorlijk weggezakt. Het producentenvertrouwen is ook in juni weer wat afgenomen ten opzichte van een maand eerder. De intentie van dienstverleners om hun personeelsbestand uit te breiden in de komende 3 maanden was in juni hoger dan een jaar geleden, maar lager dan in de voorgaande maanden. De heel langzaam naar herstel terug gekropen Europese handel, zo belangrijk voor de Nederlandse economie, is weer wat teruggezakt in het tweede kwartaal. De andere belangrijke vroege indicator Inkoopmanagersindex Maakindustrie (PMI, Purchase Managers Index) zakte in mei nog iets verder terug, maar herstelde sterk in juni. Kortom, de signalen zijn gemengd, en zeker niet duidelijk positief.

Daarmee blijft het scenario voor de rest van dit jaar hooguit lichtjes positief: onzekerheid over het verder aantrekken van de economie in de afgelopen maanden en in de tweede helft van 2025 (en daarna), in combinatie met weinig of geen groei van de totale werkgelegenheid in Nederland, en een lichte groei van de werkloosheid tot een niveau van wellicht 4% – nog altijd flink onder de kraptegrens van 5%.

En dus blijft het ondanks de pauze een uitdaging om vacatures goed te vervullen. En om het potentieel van AI verstandig te ontdekken en implementeren. Dus, HR-afdeling en HR-professional, benut deze relatieve pauze op de arbeidsmarkt om je organisatie klaar te stomen voor aanstekelijk werkgeverschap!