AWVN over werkgeversthema’s in verkiezingsprogramma’s: waar moet u op letten?

De politieke partijen hebben inmiddels hun verkiezingsprogramma gepresenteerd. AWVN heeft de verkiezingsprogramma’s bekeken van partijen die nu in de Tweede Kamer zitten en volgens de peiling van Ipsos van 30 juli 2025 minstens één zetel gaan behalen. AWVN heeft de programma’s geanalyseerd op vijf thema’s die voor werkgevers van belang zijn: arbeidsmarkt, koopkracht, arbeidsmigratie, duurzame inzetbaarheid (DI) & LLO (leven lang ontwikkelen), en werkgeversklimaat & productiviteit. Wat willen de partijen op deze belangrijkste werkgeversthema’s?

Er zijn vijf rode draden te ontwaren:
• door met het arbeidsmarktpakket, maar weinig nieuwe plannen
• werk moet lonen
• er moeten keuzes gemaakt worden voor welk werk arbeidsmigranten worden ingezet
• investeren in scholing is belangrijk
• de regeldruk voor bedrijven moet verminderd worden.

• Lees ook: Verslag AWVN-arbeidsmarktdebat: Welke plannen hebben politieke partijen met de arbeidsmarkt?

Arbeidsmarkt: door met arbeidsmarktpakket

Bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen was de arbeidsmarkt opvallend afwezig op de agenda van politieke partijen. De arbeidsmarkt komt deze keer wel terug in de programma’s, maar er zijn wederom weinig nieuwe plannen. We zien dat partijen verder willen met het arbeidsmarktpakket dat met sociale partners is afgesproken. Dit zijn plannen om de arbeidsmarkt te hervormen die al langer lopen. Onder minister Van Gennip verscheen al een hoofdlijnenbrief over het arbeidsmarktpakket, dat weer voortborduurde op de adviezen van de commissie-Borstlap en middellange-termijnadvies van de SER.

Minister Van Hijum heeft de plannen verder uitgevoerd, er zijn al verschillende wetsvoorstellen ingediend. Er worden in de verkiezingsprogramma’s vooral veel herkenbare onderwerpen genoemd zoals meer vast, minder flex, vernieuwing van het arbeidsongeschiktheidsstelsel, het beter benutten van het arbeidspotentieel en een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering voor ZZP’ers.

Maar er zijn nog steeds geen duidelijke plannen om het belangrijkste werkgeversthema, personeelskrapte, op te lossen. Een aantal partijen noemt wel concrete oplossingen voor specifieke sectoren zoals zorg, onderwijs en defensie. Bijvoorbeeld door werkdruk te verminderen met technologie, salarissen te verhogen, investeren in opleidingen of reservisten aan te trekken. Enkele partijen zoeken expliciet de samenwerking met sociale partners. D66 voor een landelijke krapteaanpak, GroenLinks-PvdA en SP voor een loonakkoord. Tot slot willen vooral de meer linkse partijen verlofvormen uitbreiden; geboorteverlof, rouwverlof, transitieverlof, mantelzorgverlof en verlof bij religieuze feestdagen worden genoemd.

• Lees ook: HR-professionals bevragen politici over arbeidsmarktplannen: ‘Wie gaat het werk doen?’

Koopkracht: werk moet lonen

De partijen zijn het eens dat werk moet lonen en dat het belasting- en toeslagenstelsel simpeler moet. Zij kiezen wel verschillende routes om hier te komen. Bijvoorbeeld door de inkomstenbelasting te verlagen (D66, SP, PvdD, Denk), de arbeidskorting aan te passen (CDA) of te kiezen voor een belastingvrije voet (ChristenUnie, Forum voor Democratie). Een aantal partijen wil met een meerwerkbonus stimuleren dat mensen meer uren gaan werken en noemt specifieke groepen zoals mantelzorgers en zorgmedewerkers (PVV) of tweeverdieners (VVD).

Met name de meer linkse partijen willen het minimumloon verhogen; veelgenoemd is naar € 18 (GroenLinks PvdA, Denk, NSC, SP, PvdD, Volt, SGP). Verder wil een aantal vanaf 18 jaar geen jeugdloon meer. Tot slot wil een aantal partijen de WW aanpassen, maar wel op verschillende manieren: verlengen (GroenLinks-PvdA) of inkorten en aan het begin een hogere uitkering (D66).

Arbeidsmigratie: (welke) keuzes maken

In veel partijprogramma’s is arbeidsmigratie een groot thema. In dat van de PVV wordt evenwel geen duidelijke standpunt voor arbeidsmigratie ingenomen. De meeste partijen lijken eerdere adviesrapporten over (arbeids)migratie, zoals die van Roemer en de Staatscommissie voor Demografische ontwikkelingen, te hebben gelezen. Gematigde groei en een selectiever beleid voor arbeidsmigranten komen daardoor veel voor in de partijprogramma’s. Er moeten keuzes gemaakt worden voor werk dat bijdraagt aan onze economie, zeggen de partijen. Al maken weinig partijen duidelijk welke keuzes dat dan zijn en wat dit vervolgens betekent voor onze economie. Over minder laagbetaalde arbeid, het aanpakken van misstanden en malafide uitzendbureaus zijn partijen het over het algemeen wel eens. Ook voor het beter benutten van Nederlands arbeidspotentieel, waaronder migranten die al in Nederland zijn, is veel overeenstemming. En veel partijen willen minder internationale studenten. Over een uitzendverbod voor specifieke sectoren, de EU-talentpool en de expatregeling is meer verdeeldheid.

DI en LLO: investeren in om- en bijscholing

Investeren in (om- en bij)scholing is voor veel partijen belangrijk. Soms worden daarbij expliciet tekortsectoren of verduurzaming genoemd. Leven lang ontwikkelen (LLO) komt in meerdere programma’s terug en een persoonlijk leerbudget of leerrecht wordt daar veel bij genoemd (D66, GroenLinks-PvdA, CDA, PvdD, NSC). Er is in meerdere programma’s aandacht voor basisvaardigheden en met name ook voor digitale vaardigheden en AI. Volt en CDA willen bijvoorbeeld dat er meer skillsgericht gekeken wordt en minder naar diploma’s. JA21 vindt dat werknemers moeten bijblijven en de arbeidsmarkt klaargestoomd moet worden voor een nieuwe digitale revolutie.

Een wettelijke stagevergoeding en de aanpak van stagediscriminatie is voor meerdere partijen een aandachtspunt. De meningen over langer doorwerken (VVD) versus de AOW-leeftijd omlaag (PVV, FvD) zijn meer verdeeld. VVD heeft oog voor mensen in zware beroepen, NSC, FvD en SGP willen dat mensen in zware beroepen eerder met pensioen kunnen.

Werkgeversklimaat en productiviteit: verminderen regeldruk

Met betrekking tot het werkgeversklimaat zijn er klassieke verschillen tussen links en rechts. Zo wil VVD wettelijk vastleggen dat de overheid de plicht heeft om het ondernemersklimaat te verbeteren. PVV wil ondoelmatige fiscale regelingen voor bedrijven schrappen. Veel partijen willen de regeldruk aanpakken. D66 wil technologie en innovatie stimuleren, vooral voor het mkb om hun arbeidsproductiviteit te verhogen. GroenLinks-PvdA vindt dat we slimmer moeten gaan werken vanwege de vergrijzing en wil daarom eveneens investeren in innovatie. Volgens CDA is een toekomstbestendige economie duurzaam, inclusief en innovatief en is betrouwbaar en stabiel overheidsbeleid voor een aantrekkelijk vestigingsklimaat cruciaal. ChristenUnie wil focussen op lange-termijnwelvaart in plaats van korte-termijnwinsten.

Over de auto is veel verdeeldheid: de meer groene partijen willen duurzaamheid stimuleren, terwijl andere partijen géén rekeningrijden, spitsheffing of CO2-uitstootregistratie willen.

Wat mogen werkgevers verwachten?

De verkiezingsprogramma’s laten duidelijke verschillen zien, maar op een aantal thema’s ook wel overeenkomsten. We mogen daardoor verwachten dat de hervorming van de arbeidsmarkt verder ingezet zal worden volgens het arbeidsmarktpakket dat er al ligt. Ook zullen er plannen komen om werk (meer) te laten lonen, te investeren in scholing en regeldruk voor bedrijven te verminderen.

• Lees ook: Het Arbeidsmarkt Akkoord voor Nederland: 8 aanbevelingen voor een sterke arbeidsmarkt

Er zijn echter wel vraagtekens te zetten bij de concreetheid en snelheid van de plannen. Het vereenvoudigen van het belastingstelsel wordt immers al heel lang geprobeerd. Iedereen vindt investeren in scholing belangrijk, maar het vorige kabinet heeft flink bezuinigd op onderwijs. Bijna iedereen wil meer gerichte arbeidsmigratie, maar keuzes maken voor welk werk we dan nog wel willen in Nederland en wat dit betekent voor onze economie is niet zo eenvoudig. In onze publicaties over arbeidsmigratie hebben we immers ook laten zien dat je niet zomaar enkele activiteiten of bedrijven uit Nederland kunt verwijderen, omdat dit grote gevolgen heeft voor andere bedrijven die daar in een regio of keten mee verbonden zijn.