Penvrienden over arbeidsproductiviteit: Waarom accepteren we middelmatigheid?

Beste Geert-Jan,

We horen overal dat de arbeidsmarkt onder druk staat. De rek is eruit: arbeidsparticipatie heeft zijn piek bereikt, werklozen zijn geactiveerd, en arbeidsmigratie wordt momenteel ingeperkt. Hogere arbeidsproductiviteit lijkt de enige oplossing. Maar hier ligt precies de uitdaging: waarom blijven we zo hangen in middelmatigheid, terwijl een klein deel van bedrijven (of mensen) de meeste vooruitgang boekt?

Jij stuurde afgelopen week de column door van journalist en econoom Mathijs Bouman waarin hij in het Financieele Dagblad op een opvallend patroon wijst: slechts 5% van de bedrijven in een sector is verantwoordelijk voor bijna alle productiviteitswinst. De rest blijft achter, vaak omdat er in sectoren met weinig concurrentie geen prikkel is om te innoveren. 

Ik heb er in deze briefwisseling vaker op gewezen: deze power law – waarbij een klein deel van het bedrijfsleven, de wetenschap, en de sport disproportioneel meer bijdraagt aan het resultaat – is waar. In ons werk modelleren we patronen van high performing teams, en wat blijkt, we zien dit fenomeen ook op teamniveau: 20% van de professionals genereert 60% van de output, bijvoorbeeld in omzetgroei, klanttevredenheid of innovatie. Hoe kunnen we deze “best performers” koesteren en de rest in beweging krijgen?

Leiderschap

Een belangrijke sleutel ligt in leiderschap. Bedrijven die vooroplopen combineren top-down visie met bottom-up actie. De afgelopen weken stond mijn agenda vol met AI-sessies en diners. Ik was positief verrast door een Nederlandse verzekeraar, waarbij de CEO duidelijke doelstellingen afgaf – bijvoorbeeld omzetgroei of efficiëntie – die met AI bereikt moeten worden. Tegelijk krijgen teams directe ondersteuning van datawetenschappers om innovatieve oplossingen te realiseren. Dit is precies de combinatie die nodig is: een strategische visie met een operationele vertaalslag.

Maar leiderschap moet verder gaan dan bedrijfsmuren. Nederland heeft dringend behoefte aan meer “markttucht”, zoals Bouman schrijft, in sectoren waar bedrijven nu weinig concurrentie voelen. Improductieve organisaties moeten sneller worden uitgedaagd om te veranderen, door nieuwe toetreders te verwelkomen en innovatie actiever te stimuleren. Dit vraagt om een overheid die zich niet beperkt tot woorden, maar daadkracht toont: meer ruimte voor ondernemerschap, strengere aanpak van kartels en gericht beleid om AI en technologie sneller door te voeren.

Niet lullen maar poetsen

AI kan hier de katalysator zijn, maar alleen als bedrijven leren hoe ze het moeten inzetten. In gesprekken met bestuurders van grote Nederlandse bedrijven hoor ik veel ambitie, maar ook een gebrek aan kennis. De focus moet liggen op snel leren en implementeren, niet eindeloos experimenteren. Dat begint in de boardroom: leiders moeten het voortouw nemen en AI integreren in strategische en operationele plannen. 

Geert-Jan, hoe zie jij dit? Wat is nodig om de Nederlandse economie uit deze vicieuze cirkel van middelmatigheid te halen?

Duocolumn Penvrienden over arbeidsproductiviteit

Rina Joosten-Rabou is CEO bij AI HR bedrijf Pera, dat al meer dan tien jaar high performance in organisaties onderzoekt en de patronen vastlegt met behulp van AI. Wat is toch het geheime recept van productieve medewerkers?

Geert-Jan Waasdorp, CEO van Intelligence Group, is al 25 jaar arbeidsmarktanalist en -kenner. Hij schreef in 2024 dat arbeidsproductiviteit de belangrijkste KPI voor recruiters en recruitmentteams zou moeten zijn. Het is het wapen tegen arbeidsmarktschaarste én voor werkgeluk.

Rina en Geert-Jan verzorgen een duocolumn over dit onderwerp voor HRMorgen.nl

Beste Rina,

Ik denk dat veel C-level verlangt naar het ontsnappen aan middelmaat; het was in de meeste gevallen niet de middelmaat die ze op die C-levelpositie bracht. Maar als je daar dan bent, dan moet je wel heel veel ballen in de lucht houden. En de lat die aandeelhouders, PE en VC voor je leggen, is vaak gericht op de korte termijn. Daar gaat je tijd, rust en energie en dan wordt het lastig om aan de middelmaat te ontsnappen. 

Begrijp me niet verkeerd, ik vind het de plicht van elke zichzelf respecterende leider om de continuïteit van een organisatie te borgen en aan de middelmaat te ontkomen, maar ik begrijp ook dat middelmaat soms het hoogst haalbare is. Ik gun iedere leider de visie en vooral de tijd om daaraan te ontsnappen…

Sinds zes maanden ben ik helemaal verslaafd aan the All-In Podcast. Een populaire podcast met de slimste jongetjes uit de klas, te weten Chamath Palihapitiya, Jason Calacanis, David Sacks, and David Friedberg. Deze vier zeer gerespecteerde Silicon Valley ondernemers gaan messcherp met elkaar in gesprek en productiviteit komt in vele vormen terug, al is het nooit het belangrijkste topic. Zeldzaam inspirerend!

En wat me opvalt, is hoe de toon de afgelopen maanden is veranderd in de hoop die zij koesteren bij Trump en Musk. Voor veel Nederlanders is het vloeken in de kerk en het is ook niet persé mijn stijl, maar ik ben inmiddels toch wel heel nieuwsgierig geworden. Vooral naar wat Musk gaat doen met DOGE (Department of Government Efficiency) waarin hij de ambitie heeft om 2000 miljard per jaar te bezuinigen op het overheidsapparaat door én de regeldruk extreem te verlagen én stevig in te krimpen. Deze vier heren kijken daar halsreikend naar uit. Ze hanteren daarin de gedachte dat ambtenaren, net als grote corporate stafafdelingen, zichzelf in stand houden door alleen maar meer regels te maken. 

Organisaties en mensen hebben de natuurlijke neiging om te groeien en groter te worden. Dat geldt ook voor overheden, stafafdelingen, zbo’s en dergelijke. Door meer regels en meer bureaucratie worden economieën, concurrentie, progressie en derhalve ook productiviteit geremd. In Nederland neemt die regeldruk ook alsmaar toe, van AI-Act, Wet DBA tot en met CSRD/ESG. Om nog maar niet te spreken over de toeslagen bij de Belastingdienst. Ik durf dan ook de stelling aan dat de regels die de overheid, maar ook aandeelhouders, banken, VC/PE’s neerleggen bij C-level, hen dwingt tot middelmatigheid. En o wee als je je kop boven het maaiveld uitsteekt! En we hebben juist die innovators nodig om die productiviteit aan te jagen. 

Overigens zijn niet alle regels slecht. Sterker nog, ik ben blij met een groot aantal regels die onze natuur en privacy beschermen. Maar misschien zijn we een beetje doorgeslagen in de uitzonderingen die lobbybedrijven weten af te dwingen. En wat te denken van bijvoorbeeld de CSRD, het voorkomen van witwassen bij banken of hoe ons belastingstelsel werkt. 

Moet je je eens voorstellen dat we naar één of twee tarieven belasting gaan en alle toeslagen afschaffen! Dan heeft de Belastingdienst én veel meer tijd voor andere zaken (zoals controleren en nog meer belastingen collecteren) én kan heel veel talent op andere plekken op de arbeidsmarkt haar weg vinden. Dan moet het ontslagrecht voor ambtenaren ook worden aangepast. Maar dat zijn regels uit de polder die in beton gegoten zijn en daar mag je niet aankomen. Heilige huisjes. 

Misschien is derhalve de middelmaat het hoogst haalbare voor nu en moeten we hopen dat Musk de ondernemers en politici de ogen doet openen met DOGE. Ik hoop het van harte, al denk ik dat we in Nederland vooral zullen praten over ook de zinvolle en beschermende regels die zullen sneuvelen. 

Misschien hebben wij ook een DOGE nodig in Nederland en een paar goede ondernemers zoals Ali Niknam en Pieter van der Does om de zaak een beetje op te frissen. En de polder zou van mijn part ook wel vijf jaar op sabbatical mogen… hoe zie jij dat?