Vormt AI een bedreiging voor banen van jonge hoogopgeleiden?

De werkloosheid onder hoogopgeleiden steeg tussen het tweede kwartaal van 2022 en het eerste kwartaal van 2025 met 28%, analyseerde Wim Davidse begin juli. Die stijging was vooral sterk onder hoogopgeleiden tot 35 jaar oud. “Onder hoogopgeleiden in de leeftijdscategorie 25-35 jaar steeg het werkloosheidspercentage met een enorme +38%, onder hoogopgeleiden van 15-25 jaar zelfs met +86%”, aldus Davidse.

Een opvallende ontwikkeling, aangezien dit tegelijk komt met de opkomst van generatieve AI, zoals ChatGPT en vergelijkbare chatbots. De eerste versie van ChatGPT verscheen immers in november 2022. Een samenhang is er dus zeker: terwijl generatieve AI voor een schokgolf door de wereld zorgt en zich snel verder ontwikkelt, daalt de vraag naar bepaalde beroepen en vooral naar startersfuncties.

AI als oorzaak of toeval?

Deels is er ook echt sprake van een causaal verband, meent Frank Verduijn. Hij is arbeidsmarktadviseur en woordvoerder bij het UWV, en schreef mee aan een rapport over de impact van AI op de arbeidsmarkt. 

“Vooral beroepen waarbij je met taal, beeld en data werkt, komen onder druk te staan. Deze beroepen bevatten veel taken die nu al door AI overgenomen kunnen worden. Als die taken dan ook nog routinematig van aard zijn, dan loopt zo’n beroep een hoog risico om geheel of gedeeltelijk geautomatiseerd te worden.” Het UWV ziet bijvoorbeeld risico’s voor tekstschrijvers, grafisch vormgevers, administratief medewerkers en junior programmeurs.

• Lees ook: Wat is de invloed van AI op de arbeidsmarkt? UWV deed onderzoek

Bij ICT-beroepen is ook al een opvallende beweging zichtbaar. De krapte in de ICT-sector nam jarenlang toe. Maar het aantal vacatures daalde vorig jaar met 13%. Tegelijkertijd nam het aantal IT’ers met een WW-uitkering met 22% toe. “Daar lijkt dus wel degelijk iets gaande”, zegt Verduijn. “De geluiden die we vanuit de markt horen, zijn dat dit in ieder geval deels te maken heeft met de opkomst van AI.”

Ook andere factoren spelen mee

Toch valt niet helemaal hard te maken dat de huidige bewegingen op de arbeidsmarkt volledig veroorzaakt worden door AI. “Als iemand zijn baan verliest of als een vacature niet geplaatst wordt, dan is er niemand die een hokje aanvinkt ‘dit komt door AI’. Het is dus lastig om deze ontwikkelingen één op één aan elkaar te koppelen. De ontwikkeling is nog te recent en we kunnen dit nog niet goed meten.”

Bovendien gebeurt er niets in isolatie, ook veranderingen op de arbeidsmarkt niet. Vermoedelijk veroorzaakt AI dus wel een deel van deze beweging, maar volgens arbeidsmarktexpert Ulrich Zierahn-Weilage van de Universiteit Utrecht is er meer gaande. “We zien momenteel in Westerse landen dat de hoeveelheid werk afneemt en mensen meer moeite moeten doen om een baan te vinden. Maar mijn indruk is dat dit vooral te maken heeft met een dip in de economie als gevolg van oorlogen en handelsconflicten, en minder met AI.”

Nieuwe banen vervangen oude

Daarnaast zijn beide experts het erover eens dat de opkomst van generatieve AI niet betekent dat het totaal aantal banen gaat dalen. “Die angst is zo oud als de eerste stoommachine en steekt bij elke technologische revolutie weer de kop op”, zegt Verduijn. “De realiteit is dat er bij iedere technologische revolutie uiteindelijk werk bij is gekomen. Al bieden resultaten uit het verleden geen garantie voor de toekomst.”

Zierahn-Weilage sluit zich daarbij aan. “Als je kijkt naar de effecten van nieuwe technologieën, dan is het niet de vraag hoeveel banen je gaat hebben, maar wélke banen je gaat hebben. Het raakt de structuur van banen, welke banen er zijn en hoe die eruitzien.”

Als voorbeeld uit het verleden haalt hij de kassiers bij de bank van vroeger aan. Zij waren de mensen die vroeger bij de bank als pinautomaat dienden: wie geld wilde opnemen van of storten op zijn rekening, moest dat via een menselijke kassier doen. “De introductie van de pinautomaat verving dat menselijke werk één-op-één. Toch is het aantal mensen dat bij banken werkt alleen maar toegenomen. Mensen hebben andere taken opgepakt, zoals de verkoop van financiële producten aan klanten.”

• Lees ook: Stel dat: AI voortaan alle content maakt voor je recruitment-afdeling?

Het UWV verwacht dat er nu eenzelfde transitie zal plaatsvinden: bepaalde beroepen verdwijnen en er komen weer nieuwe beroepen bij. “Maar de voornaamste transitie die wij verwachten, is dat het werk inhoudelijk verandert, omdat er op taakniveau zaken worden overgenomen”, zegt Verduijn. “Het hangt er vooral vanaf of die taken randzaken zijn of de kern van je functie overnemen.”

Kans of bedreiging?

In dat laatste geval wordt de kans groter dat de baan in kwestie verdwijnt. “Dat is waar ik de komende tijd een grote uitdaging zie: dat we veel mensen hebben die verstoringen in hun carrière zien, die grote inkomensverliezen hebben en daaronder lijden. Dan neemt de ongelijkheid toe, met alle negatieve gevolgen van dien”, zegt Zierahn-Weilage.

Tegelijkertijd zijn er veel sectoren waar nu flinke personeelstekorten zijn. AI kan daar juist kansen bieden, vermoedt het UWV. “In die sectoren en beroepen is nu veel te veel werk. Mensen lopen op hun tenen om aan de vraag te kunnen voldoen. Als daar door AI wat minder werk zou ontstaan, omdat de productiviteit omhoog gaat, dan is dat eerder een zegen dan een vloek”, stelt Verduijn.

• Lees ook: SER doet aanbevelingen voor AI op de werkvloer

“In andere sectoren moeten we dus zorgen dat mensen goed mee kunnen komen. En dat, als hun beroep echt in de knel komt, je hen begeleidt naar een ander beroep waar wel voldoende werk is. Ik ben ervan overtuigd dat iedereen bepaalde kwaliteiten heeft en dat je die op meerdere fronten kunt inzetten. Dus dan is het zaak om die kwaliteiten, vaardigheden en competenties in kaart te brengen en mensen bij te scholen waar nog een skills gap zit.”

Waarom vooral jongeren?

Hoewel er meerdere redenen zijn dat de arbeidsmarkt verandert – waar AI er waarschijnlijk één van is – valt het op dat op dit moment vooral jonge hoogopgeleiden worden getroffen. Hoe zit dat? 

“Veel voorbereidend en ondersteunend werk is belegd in junior functies of bij stagiaires. Dan is de verleiding groot om te zeggen: we schrappen een paar van die posities”, verklaart Verduijn.

“Daarnaast zijn oudere werknemers op basis van hun werkverleden veel vaker beter beschermd tegen ontslag. Zij hebben vaker vaste contracten en zitten hoger in de boom. Het is duurder om van deze mensen af te komen. Terwijl je heel gemakkelijk kunt zeggen: we gaan wat minder jongeren werven of laten wat tijdelijke contracten – waar jongeren vaker mee werken – verlopen. Dan hoeven we niemand te ontslaan.”

• Lees ook: De impact van AI op werk: wat werkgevers moeten weten

Toch is het juist ook deze groep – de hoogopgeleiden – die zich mogelijk gemakkelijker aanpassen aan de veranderende wereld, vermoedt Zierahn-Weilage. “Meestal zijn dat mensen die gemakkelijker nieuwe vaardigheden en taken aanleren. Het is voor hen gemakkelijker om zich aan te passen dan voor een fabrieksmedewerker die vervangen wordt door een robot. Dus als het vooral om hoogopgeleiden blijkt te gaan, dan is het risico op ongelijkheid misschien minder groot.”

Belangrijk is dat deze mensen de kans grijpen en stappen zetten om zich te laten om- of bijscholen. En dat werkgevers hen een kans geven om met een nieuwe baan of andere taken de arbeidsmarkt te betreden.