SER doet aanbevelingen voor AI op de werkvloer

Het AI-gebruik onder bedrijven in Nederland ligt boven het Europees gemiddelde (2024, Eurostat). Toch gebruikt de meerderheid van de bedrijven nog geen AI. Met 23 procent is het AI gebruik nog niet wijdverspreid te noemen. Maar er is wel een stijgende lijn zichtbaar. In 2021 gebruikte 13 procent van de Nederlandse bedrijven AI. De verwachting is dat het AI-gebruik door bedrijven  alleen nog maar verder zal toenemen. Wat betekent dit op de werkvloer? De SER beschrijft in zijn rapport over AI en werk  effecten op de productiviteit, de werkgelegenheid en de kwaliteit van werk.

Productiviteit verhogen

AI heeft de potentie om de productiviteit te verhogen. Dit kan op verschillende manieren. De inzet van kunstmatige intelligentie kan ervoor zorgen dat mensen hun werk beter en sneller kunnen doen, bijvoorbeeld door bepaalde taken te automatiseren. Daarnaast kan AI de capaciteit van werkenden verhogen, met andere woorden: ze worden beter in wat ze doen. Dit kan door de inzet van AI bij scholing en in het onboardingproces. Tot slot kan AI helpen om mensen en middelen efficiënter in te zetten, door het berekenen van piekmomenten en daar de inzet op aan te passen.

• Lees ook:  Penvrienden over arbeidsproductiviteit: Build, Buy, Borrow en… Bots

Effect op werkgelegenheid 

De inzet van kunstmatige intelligentie kan drie verschillende effecten hebben op de werkgelegenheid. Allereerst kan er sprake zijn van een verdringingseffect. Hierbij neemt AI mensenwerk over, bijvoorbeeld door automatisering. Volgens het Future of Jobs Report 2025 van het World Economic Forum, gebaseerd op een enquête onder 1.000 internationaal toonaangevende werkgevers, zullen de komende vijf jaar wereldwijd 92 miljoen banen verdwijnen, vooral door digitalisering en AI. 

• Lees ook: Impact van AI in het eerste halfjaar van 2025 al zichtbaar in de arbeidsmarktcijfers?

Naast het verdringingseffect is er het productiviteits- en verrijkingseffect. Hierbij is AI complementair aan de mens. Zoals eerder vermeld kan de inzet van AI de productiviteit verhogen. Wanneer AI mensen versterkt of verrijkt, wordt dat ook wel augmentation genoemd. Tot slot is er het herplaatsingseffect, waarbij nieuw werk wordt gecreëerd door AI, bijvoorbeeld de functie van AI-ontwikkelaar.

Kwaliteit van werk

AI heeft ook invloed op de kwaliteit van werk. Op individueel niveau kan het takenpakket van werkenden veranderen door de inzet van AI. De complexiteit van een taak kan veranderen, maar ook bijvoorbeeld de balans tussen routinematige of niet-routinematige activiteiten, of tussen meer creatieve of controlerende taken. Dit kan impact hebben op de mate waarop het werk als interessant en betekenisvol wordt ervaren, zowel in positieve als in negatieve zin. Ook kan het effect hebben op de mate waarop het werk aansluit op de competenties, op de fysieke en mentale belasting, op de autonomie van de werkenden en op sociale relaties. 

• Lees ook: AI en onboarding: Zo zet je chatbots in voor een soepele start van nieuwe medewerkers

Niet alleen op individueel niveau, maar ook de processen en de structuur in de organisatie kunnen veranderen door de inzet van AI. Dit kan binnen een team of afdeling zijn, maar ook binnen de hele organisatie. Door automatisering moeten interne processen vaak worden aangepast. Dit kan impact hebben op de momenten waarop een werknemer beschikbaar moet zijn, omdat met AI wordt berekend wanneer de piekmomenten zijn. Ook kunnen bepaalde afdelingen groter of juist kleiner worden. Zulke wijzigingen hebben effect op de samenstelling van het werknemersbestand en op de manier van samenwerken tussen werkenden, teams en afdelingen. 

De derde manier waarop AI de kwaliteit van werk beïnvloedt, is de inzet van AI bij managementtaken, ook wel ‘algoritmisch management’ genoemd. Het gaat hierbij om de automatisering van managementtaken, en specifiek het gebruik van data en algoritmes voor het controleren, beoordelen en aansturen van werknemers.

SER-advies AI en werk

Begin 2024 vroeg het kabinet de SER om te adviseren over de kansen van AI om de arbeidsproductiviteit te verhogen, de impact van AI op de kwaliteit van werk en op werkgelegenheid en inkomens(on)gelijkheid. De inzet van AI biedt grote kansen, maar het moet wel op een verantwoorde manier gebeuren. In mei 2025 werd het SER Advies over AI en werk Samen naar een werkende toekomst met AI gepubliceerd. “Organisaties en bedrijven moeten zich proactief voorbereiden op AI, samen met hun werknemers”, aldus Kim Putters, voorzitter van de SER. “Daarbij moet de mens centraal staan.”

Het SER-advies bestaat uit vier hoofdaanbevelingen.

1. Investeer in AI-innovatie en -adoptie

Om internationaal concurrerend te blijven, moeten Nederland en de EU fors in verantwoorde AI investeren. Gezien de geopolitieke situatie is het ook belangrijk dat de EU minder afhankelijk is van AI (en andere digitale systemen) van buiten de EU.

2. Anticipeer op mogelijke verdelingseffecten van AI

Door de inzet van AI kunnen verantwoordelijkheden, machtsverhoudingen en de inkomensverdeling veranderen. De overheid moet ervoor waken dat er geen nieuwe ongelijkheid of druk op de sociale samenhang ontstaat. AI moet niet leiden tot een nieuwe tweedeling in de samenleving.

3. Zet waardig werk centraal bij de inzet van AI

In de AI-verordering zijn regels afgesproken om de fundamentele rechten en veiligheid bij het gebruik van kunstmatige intelligentie te waarborgen. Maar de effecten van AI gaan verder dan dat en zullen voor een belangrijk deel ontstaan door beslissingen die binnen organisaties genomen worden. Het is belangrijk dat werkgevers de menselijke kant goed meenemen bij de ontwikkeling en inzet van AI. Want als mensen geen vertrouwen hebben of niet over de juiste vaardigheden beschikken om te werken met AI, zullen de voordelen van het gebruik van AI niet of niet volledig kunnen worden benut. De SER geeft een aantal tips voor werkgevers om de menselijke kant goed mee te nemen:

• Betrek werknemers tijdig en effectief. 
• Laat werkenden meedenken en meedoen bij het ontwikkelen en inzetten van AI, zodat goed duidelijk wordt wat de mogelijke gevolgen van de inzet van AI zijn en daar in een vroeg stadium op kan worden ingespeeld. 
• Zorg dat er expliciete aandacht is voor de kwaliteit van werk. Let daarbij op competenties, autonomie, sociale relaties, controle, intensiteit, werkstress, eerlijke en rechtvaardige behandeling.
• Organiseer als werkgever de menselijke tussenkomst bij AI-toepassingen zorgvuldig. In de AI-verordering is geregeld dat menselijk toezicht geregeld moet zijn bij hoog-risico AI-systemen. Maar ook bij andere AI-toepassingen kan menselijk toezicht positieve effecten hebben voor de acceptatie en prestaties ervan. Er is niet één juist model voor de inzet van mensen naast de inzet van AI en dit vergt daarom maatwerk. Denk hier als werkgever in een vroeg stadium samen met de werkenden over na.
• Werkgevers moeten voldoende training en instructies bieden aan werkenden voor de omgang met de AI-toepassing. De wet eist van werkgevers dat werkenden AI-geletterd zijn.

4. Blijf samen leren en ontwikkelen om AI te benutten

De lerende houding geldt voor alle delen van de samenleving (mensen, bedrijven en overheden). Voor werkgevers geldt specifiek dat zij de verantwoordelijkheid hebben om een passend leeraanbod voor werkenden te creëren en benutten. Werkgevers kunnen hiervoor een beroep doen op brancheorganisaties en onderwijsinstellingen voor de uitwerking van scholing en opleiding. Daarnaast kunnen werkgevers hierbij gebruikmaken van de dienstverlening van de regionale Werkcentra. 

Bron: SER